ĐIỀU GÌ XẢY RA VỚI HỆ HÔ HẤP KHI HÍT KHÓI THUỐC LÁ?

Tác hại trước mắt của khói thuốc là gây kích ứng đường hô hấp, dẫn đến ho, khó thở và tăng tiết dịch nhầy. Về lâu dài, việc tiếp xúc với khói thuốc lá làm gia tăng nguy cơ mắc các bệnh mãn tính nguy hiểm như viêm phế quản mãn tính, khí phế thũng và đặc biệt là ung thư phổi. Ngoài ra, khói thuốc còn làm suy yếu hệ thống phòng vệ tự nhiên của phổi, khiến cơ quan này dễ bị tổn thương và nhiễm trùng hơn.

Thuốc lá không đơn thuần là một thói quen xấu, mà là một hiểm họa tiềm tàng đối với sức khỏe cộng đồng. Khói thuốc chứa đựng hơn 7.000 hợp chất hóa học, trong đó có tới 250 chất độc hại và 70 chất có khả năng gây ung thư. 

Đáng chú ý, tác hại không chỉ giới hạn ở người hút thuốc trực tiếp mà còn ảnh hưởng đến người hút thuốc thụ động. Việc hít phải khói thuốc thụ động cũng làm tăng nguy cơ mắc các bệnh về đường hô hấp, đặc biệt ở trẻ em.

Bài viết này sẽ phân tích chi tiết những gì xảy ra với hệ hô hấp của chúng ta, từ những thay đổi tức thì đến các bệnh lý mãn tính, khi tiếp xúc với chất độc này.

I. PHẢN ỨNG TỨC THÌ CỦA HỆ HÔ HẤP

Ngay từ hơi thuốc lá đầu tiên, hệ hô hấp đã phải chịu đựng một cuộc tấn công hóa học mạnh mẽ:

1. Kích ứng cấp tính đường hô hấp trên:

Khói thuốc lá chứa các chất kích thích mạnh như Formaldehyde, Acrolein và Amonia, gây ra phản ứng tức thì trên niêm mạc mũi, họng và khí quản. Hai cơ chế chính bao gồm:

• Tăng tiết chất nhầy (đờm): Niêm mạc đường hô hấp phản ứng bằng cách tăng cường sản xuất chất nhầy để bẫy và loại bỏ các hạt độc hại, dẫn đến ho và khạc đờm thường thấy ở người hút thuốc.

• Co thắt phế quản: Các dây thần kinh cảm giác trong đường thở, gây co thắt nhẹ cơ trơn phế quản, làm giảm lưu lượng không khí. Mặc dù ban đầu có thể không nhận thấy rõ rệt, nhưng về lâu dài, tình trạng này có thể ảnh hưởng đến chức năng hô hấp.

2. Tê liệt tạm thời hệ thống lông chuyển:

Hệ hô hấp của chúng ta có một cơ chế tự làm sạch tuyệt vời gọi là "thang máy nhầy - lông chuyển". Các tế bào lông chuyển quét chất nhầy và các hạt bẩn lên phía trên để tống ra ngoài.

Tuy nhiên, khói thuốc lá có thể gây tê liệt tạm thời hệ thống lông chuyển này. Khi đó, chất nhầy và bụi bẩn không được làm sạch hiệu quả, tích tụ lại trong đường hô hấp. Môi trường này trở nên lý tưởng cho vi khuẩn phát triển, dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng cấp tính như viêm họng, viêm xoang và viêm phế quản.

II. TÁC HẠI LÂU DÀI CỦA HỆ HÔ HẤP

Khói thuốc lá không chỉ gây ra những khó chịu tức thời mà còn để lại những hậu quả lâu dài, khó hồi phục cho hệ hô hấp. Ở cấp độ tế bào, khói thuốc gây ra những biến đổi cấu trúc vĩnh viễn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chức năng phổi.

1. Phá hủy vách phế nang và gây khí phế thũng:

Khói thuốc kích thích tế bào miễn dịch giải phóng enzyme phá hủy elastin và collagen, hai thành phần quan trọng của vách phế nang. Hậu quả là vách phế nang bị phá hủy, tạo thành các túi khí lớn, kém hiệu quả trong việc trao đổi oxy, dẫn đến khí phế thũng.

2. Biến đổi tế bào và nguy cơ ung thư:

Các chất gây ung thư trong khói thuốc trực tiếp làm hỏng DNA của tế bào niêm mạc đường thở, gây đột biến gen. Quá trình tự sửa chữa của tế bào bị tổn thương, dưới tác động liên tục của chất độc, có thể dẫn đến tăng sinh bất thường và cuối cùng là ung thư phổi. Việc hít phải khói thuốc lá là nguyên nhân hàng đầu gây ung thư phổi.

3. Tổn thương mạch máu phổi:

Khói thuốc làm tổn thương lớp nội mạc mạch máu, giảm sản xuất nitric oxide (NO), chất giãn mạch tự nhiên. Điều này gây co thắt và xơ hóa mạch máu phổi, dẫn đến tăng áp lực động mạch phổi, buộc tim phải làm việc gắng sức, lâu dài có thể dẫn đến suy tim phải.

III. CÁC BỆNH LÝ HÔ HẤP KHI HÍT KHÓI THUỐC LÁ

Việc hít khói thuốc lá lâu dài là nguyên nhân chính hoặc yếu tố làm trầm trọng thêm các bệnh lý hô hấp mãn tính, đặc biệt là nhóm COPD (bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính).

1. Viêm phế quản mãn tính: Tình trạng viêm nhiễm liên tục đường thở do tổn thương lông chuyển và tăng sinh tuyến nhầy làm cho đờm tích tụ, gây tắc nghẽn và ho kéo dài (ít nhất 3 tháng trong 2 năm liên tiếp).

2. Khí phế thũng: Tình trạng vách phế nang bị phá huỷ, làm giảm diện tích trao đổi khí và mất độ đàn hồi của phổi. Việc khó thở tăng dần, đặc biệt khi gắng sức, là triệu chứng nổi bật nhất.

3. Ung thư phổi: Nguy cơ tăng lên theo số năm và số lượng thuốc lá hút (tính bằng "gói-năm"). Người hút thuốc có nguy cơ mắc ung thư phổi cao gấp 15 đến 30 lần người không hút.

4. Hen phế quản: Dù không phải nguyên nhân trực tiếp, việc hít khói thuốc lá là yếu tố kích hoạt mạnh mẽ các cơn hen, làm tăng tần suất và mức độ nghiêm trọng của bệnh.

IV. HÍT KHÓI THUỐC THỤ ĐỘNG: MỐI ĐE DOẠ TRƯƠNG ĐƯƠNG VỚI TRẺ EM

Khói thuốc lá thụ động, với nồng độ chất độc cao hơn so với khói do người hút thuốc thải ra, đặt ra một mối đe dọa nghiêm trọng, đặc biệt là đối với trẻ em và thai nhi:

• Trẻ em: Tăng nguy cơ mắc Hội chứng đột tử ở trẻ sơ sinh (SIDS), làm tăng tỷ lệ mắc các bệnh nhiễm trùng đường hô hấp như viêm tai giữa, viêm phổi và viêm tiểu phế quản, đồng thời làm trầm trọng thêm bệnh hen suyễn.

• Thai nhi: Tăng nguy cơ sinh non, nhẹ cân và ảnh hưởng đến sự phát triển phổi sau này của trẻ.

V. KHẢ NĂNG PHỤC HỒI SAU KHI BỎ THUỐC

Bỏ thuốc lá là một trong những quyết định tốt nhất bạn có thể đưa ra cho sức khỏe của mình. Điều đáng mừng là cơ thể có khả năng tự phục hồi đáng kinh ngạc sau khi loại bỏ nicotine và các hóa chất độc hại khác. Quá trình phục hồi diễn ra như sau:

• Trong vòng 20 phút: Nhịp tim và huyết áp bắt đầu giảm, mang lại sự ổn định ban đầu.

• Trong vòng 1-9 tháng: Ho và khó thở giảm đi đáng kể. Chức năng lông chuyển bắt đầu hồi phục, giúp phổi dần làm sạch chất nhầy và cải thiện chức năng hô hấp.

• Trong vòng 5 năm: Nguy cơ đột quỵ và ung thư phổi giảm gần một nửa, cho thấy những lợi ích lâu dài đối với sức khỏe.

• Trong vòng 10-15 năm: Nguy cơ mắc các bệnh tim mạch và ung thư phổi gần như tương đương với người chưa từng hút thuốc, chứng minh khả năng phục hồi ấn tượng của cơ thể.

Lựa chọn hiệu quả nhất để bảo vệ hệ hô hấp là cai thuốc lá hoàn toàn và tránh xa môi trường khói thuốc. Nếu bạn hoặc người thân gặp khó khăn trong quá trình này, hãy tìm kiếm sự hỗ trợ từ các chuyên gia y tế. Sức khỏe phổi là vô cùng quan trọng, và việc bảo vệ nó là trách nhiệm chung của mỗi người.